माझ्या लहानपणी कोणालाही वाटले नसेल की, हा मुलगा विदेशी जाऊन येईल. पण आतापर्यंत मी कामानिमित्त सहा देशांमध्ये जवळजवळ बारा वेळा जाऊन आलो आहे. मी उद्योगाबद्दलची काही पुस्तके वाचली. त्या उद्योजकांनी त्यांचा उद्योग सुरू करण्यासाठी काय केले याचे आकलन केले. बरेच उद्योग सुरूवातीला लहानच होते. पण ते आज एका वटवृक्षाप्रमाणे मोठे झाले आहेत. काही उद्योजकांनी आपली सुरूवात वस्तू आयात करून केली. बाहेरच्या वस्तूंना भारतीय बाजारात मोठी मागणी असते. त्यातून नफा मिळतो. अशा वस्तूंना “इंम्पोर्टेड’ वस्तू असे म्हणतात. इंपोर्टेड म्हणजेच आयात केलेली. इंपोर्टेड या इंग्रजी क्रियापदाला विशेषणच म्हणून लोक वापरतात. मीही या विशेषणाचा बळी पडलो. भारतात एकसे एक चांगल्या वस्तू आहेत पण मागणी मात्र इंम्पोर्टेडला जास्त आहे. म्हणून मी माझ्या उद्योगवृत्तीच्या मनाने विचार करून ठरवलं की, “मागणी तसा पुरवठा’ या नियमाने आपणही काही वस्तू आयात करून छोटीशी सुरवात करायची. सगळ्या गोष्टींच्या शोधानंतर काही वस्तू निश्चित करून मी पहिल्यांदा चीनला जाण्याचा निर्णय घेतला. विदेशात जाण्यासाठी पासपोर्ट लागतो. एवढं मला माहीत होतं. मग एक ट्रॅव्हल एजन्सी गाठली. योग्य मार्गदर्शन मिळाल्याने माझा आत्मविश्वास वाढला. सर्व कागदपत्रांची पूर्तता केल्यावर मी मुंबईला जाण्यासाठी निघालो. वाटेत बसमध्ये बिघाड झाल्याने बस थांबली. ड्रायव्हर दहा मिनिटांत दुरूस्त होईल म्हणत होता. परंतु एक तास झाला तरीही बस चालू झाली नाही. मग मी ती बस सोडण्याचा निर्णय घेतला. दुसरी बस पकडून मुंबईला पोहचलो. किंगफिशरच्या काऊंटरला बोर्डींग पास घेऊन मी विमान गेटकडे जाण्यास निघालो. इमिग्रेशन करताना ऑफिसर मला बरेच प्रश्न विचारत होता. आपण कोठून आला, काय करण्यासाठी निघाला, इन्शुरन्स आहे काय, रिटर्न तिकीट आहे काय, विजा आहे काय? इत्यादी प्रश्नांची बरसातच. मी माझ्या पासपोर्टबरोबर सगळी कागदपत्रे त्याला दिली होती. तरीही तो असे प्रश्न विचारून मला गोंधळात टाकण्याचे काम करत होता. पण माझ्यासाठी ते ट्रेनिंग म्हणून महत्त्वाचं होतं. माझी फ्लाइट मुंबई-हाँगकाँग अशी होती. माझ्याकडे चीनचा विजा होता. पण हाँगकाँगमध्ये ऑन अरायव्हल व्हिसा भारतीयांना मिळतो. तोही फुकट, पण ते या फुकट विजासाठी मुलाखत घेतात. तेही तिथे पोहचल्यावर. हे मला माहित नव्हतं. पहिल्यांदा हाँगकाँगला भेट देणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीची मुलाखत घेतली जायची. पण जर तुम्ही दुसऱ्यांदा हाँगकाँगला गेला तर मुलाखत नसते. आपण एखाद्या दुसऱ्या देशात जात असताना त्या देशाची परवानगी काढावी लागते. यालाच विजा म्हणतात. अशी ही परवानगी नाकारण्याचा पूर्ण अधिकार त्या देशाला असतो. ही परवानगी नाकारताना त्यांना कोणतेही कारण द्यावे लागत नाही. कोणतेही कारण दाखवून ते विजा नाकारू शकतात. अशा प्रकारची चर्चा विमान गेटवर बसलो असताना सहप्रवाशाबरोबर चालली होती. जे आपल्याला माहित नाही त्याची माहिती मिळवणे व त्याचा वापर करणे हे महत्त्वाचे असते. मी ही तेच केले.